رمضان كه در تقویم قمری نهمین ماه سال محسوب می شود، نزد مسلمانان از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ ماهی كه در آن بندگان با تمسك به روزه داری، دل از تمنیات مادی و دنیوی رها كرده و در هوای عطر آگین معبود، زنگار از روح و جان می زدایند.

در این ماه، مردم مومن، با بانگ سحر تن از بستر خواب جدا ساخته و با خوردن سحری، خود را برای قرب الی الله، تا اذان مغرب مهیا می سازند. آنگونه كه حافظ خوش لهجه اشاره دارد:

'ماه رمضان آمد ای یار قمر سیما

بر بند سر سفره، بگشای ره بالا'

از رمضان به نام های دیگری از جمله 'شهر صیام' و 'شهر قیام' یاد می شود. اما واژه رمضان از 'اسماء الهی' است؛ ریشه آن از عبارت 'رمض' آمده است، به معنای شدت تابش خورشید بر سنگریزه؛ و در باب فضیلت بی شمار این ماه و اعمال آن سخن ها به میان آمده است.

ماه رمضان را نیز 'ماه اسلام' نامیده اند زیرا ماه طاعت و فرمانبرداری و تسلیم، و بندگی و تعمیم و گسترش آن است.

پیامبر گرامی اسلام(ص) در استقبال از ماه رمضان بر روی منبر، خطاب به مسلمانان می فرمودند: خدای متعال شما را به ماه رمضان اختصاص داد.

همچنین نقل است از پیامبر مكرم اسلام(ص) در شب اول ماه مبارك رمضان كه می فرمودند: حمد و ستایش مخصوص خدایی است كه ما را بوسیله تو ای ماه مبارك گرامی داشت. بار خدایا ما را بر روزه و قیام در این ماه نیرومند گردان.

از ماه رمضان، به عنوان ماه نزول و بهار قرآن كریم یاد می شود.'شب قدر' در این ماه واقع شده. این شب در قرآن، با صفت 'مباركه' ذكر و بهتر از هزار ماه دانسته شده است: 'انا انزلنه فی لیله مباركه'(ما قرآن را در شب مبارك فرو فرستادیم).

در كتاب اصول كافی نیز اشارتی به نزول قرآن در ماه رمضان شده و به نقل از امام صادق(ع) آمده است: همه قرآن یكجا در بیست وسوم ماه رمضان به بیت المعمور نازل شده، سپس در طول بیست سال تدریجا نازل شده است.

بنا بر روایات، همه امورات عالم در این شب اندازه‌گیری می‌شود و به تصویب حجت خدا(عج) در هر زمان می‌رسد.

'شب قدر است و طی شد نامه هجر

سلام فیه حتی مطلع الفجر'

شب قدر كه بنا بر روایت های متفاوت در شب های 21 و 23 ماه رمضان قرار دارد، دارای اعمال فراوانی است كه در كتب دعایی مذكور است. خوابیدن در شب قدر مذموم و شب‌زنده‌داری در آن مستحب است. بنا بر روایات، روز قدر هم به اندازه شب قدر ارجمند است. دعا و استغفار در شب قدر، وظیفه دانسته شده و رسول خدا(ص) بر دعا در آن و طلب عافیت از خداوند تأكید فرموده است.

در اهمیت ویژگی و تفاوت این شب با شب های دیگر، همان به كه دیگر به كلام شیخ اجل بسنده شود:

'اگر همه شب، شب قدر بودی

شب قدر، بی قدر بودی'.

رمضان، فرصت مناسبی برای توبه و نیز رهایی از گناهان متراكم و خطاهای متزاحم است. گر چه همیشه راه توبه و بازگشت به سوی پروردگار باز است، اما ماه رمضان بهار توبه است و زمینه پذیرش و قبولی آن بیشتر فراهم است.

نقل است از پیامبر مكرم اسلام(ص) كه می فرمودند، ماه رمضان ماه خدا و ماه توبه است.

همچنین ایشان در باب پذیرش توبه بندگان نزد خدا تصریح می كردند: خدای متعال در سراسر ماه رمضان می فرماید، آیا توبه كننده ای هست كه توبه او پذیرفته شود؟

ائمه معصومین(ع) نیز تاكید بسیاری بر اهتمام به توبه در ماه رمضان كرده و در ادعیه، توفیق توبه از پروردگار را خواسته اند؛ امام زین العابدین(ع) در دعای ماه رمضان می فرمایند: بار خدایا در این ماه جدیت و تلاش و سعی و كوشش و قدرت و نشاط و توبه را روزی من بنما.

خواندن قرآن نیز از جمله اعمالی است كه در ماه رمضان بدان اشاره شده است. امام باقر(ع) در این خصوص می فرمایند: هر چیزي بهاري دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.

اقامه نماز و برپایی نمازهای مستحبی در شبهای رمضان از دیگر اعمالی است كه بدان تاكید شده است؛ پیامبر گرامی(ص) هنگام ورود به ماه رمضان می فرمودند: بار خدایا برای ما در ماه رمضان بركتی قرار ده. ما را بر روزه آن و نمازهای آن یاری فرما و آنها را از ما بپذیر.

ماه مبارك رمضان همچنین بستر وقایع تاریخ ساز و ارزشمندی برای شیعیان و مسلمانان است.

حضرت علی ابن ابیطالب(ع) امام اول شیعیان در روز بیست ویكم این ماه بواسطه ضربت تیغ كین جهالت خوارج به شهادت رسیدند.

میلاد حضرت خدیجه(س) همسر پیامبر(ع)، ولادت امام حسن مجتبی(ع)، پیروزی مسلمانان بر مشركان در جنگ بدر، فتح مكه، عقد اخوت و پیمان برادری میان مسلمان و ایجاد اخوت اسلامی بین پیامبر و امام علی(ع) و بیعت مردم به ولایتعهدی امام رضا(ع) از وقایع فرخنده ای است كه ماه رمضان بوقع پیوسته است.

با به سر آمدن ماه رمضان، عید فطر' عید روزه گشادن از راه می رسد و مسلمانان پس از روزها روزه داری، سجده شكر به درگاه ابدیت برای كسب توفیق این فریضه واجب به جا می آورند.

از آن جا كه عید فطر پایان صیام است و به این رویداد عظیم اسلامی، عید صیام نیز اطلاق می شود؛ پس كلام را به بیتی از 'لسان الغیب' به پایان می رسانیم:

'حافظ منشین بی می و معشوق زمانی

كایام گل و یاسمن و عید صیام است'

فراهنگ ** 1071